|
|
Mezenprojecten in Fort 7 Gedragsonderzoek van mezen in Fort 7
De mezenpopulatie in Fort 7 werd ook dit jaar weer intens bestudeerd door twee onderzoekers (Leen Gorissen en Marjan Gorissen) van het departement gedragsbiologie van de Universitaire Instelling Antwerpen (U.I.A.). In het natuurgebied werden er 3 jaar geleden speciale nestkasten opgehangen, aangepast voor het onderzoek. Op deze manier kunnen de mezen gemakkelijk gevolgd worden zonder verstoring gedurende de verschillende stadia van het broedseizoen. Zo beginnen mezen in maart met het bouwen van hun nest, waarvoor ze gretig gebruik maken van mos, veertjes, haartjes en zelfs van kerstversiering! Wanneer het nest af is, beginnen ze aan de eileg. Na 12 dagen broeden kippen de eitjes uit en begint het zware karwei voor de ouders: ze moeten elke dag honderden rupsen verzamelen om de honger te stillen van hun kroostrijke gezin. Mezen doorlopen tijdens het broedseizoen dus vier verschillende stadia: de nestbouw, de eileg, de incubatie (broeden) en het voederen. Het spreekt voor zich dat de mannetjes in ieder stadium andere prioriteiten hebben. Zo is bijv. partnerbewaking het belangrijkst tijdens de eileg, omdat hun wijfjes in deze periode vruchtbaar zijn en de mannetjes op deze manier kunnen voorkomen dat hun wijfjes vreemdgaan. Om te onderzoeken waar Pimpel- en Koolmezen hun prioriteiten leggen tijdens de verschillende stadia van het broedseizoen, werden beide soorten onderworpen aan een playbackexperiment. Tijdens zo een playbackexperiment werd er zang afgespeeld op ongeveer 1,5 m van de nestkast en werden alle gedragingen van de mezen geobserveerd. Tegelijkertijd werd de zang die de mezen produceerden, opgenomen. Bij elke bewoonde pimpel- en koolmeeskast werd er zowel koolmeeszang als pimpelmeeszang afgespeeld om na te gaan of beide soorten verschillend zouden reageren op zang van de eigen of de andere soort. Want Pimpel- en Koolmezen komen niet alleen voor in dezelfde habitats, ze broeden ook in overlappende territoria en treden in competitie voor voedsel en nestplaatsen. Bovendien zijn deze twee soorten nauw verwant en verdedigen ze hun territorium aan de hand van zang. Hoewel de zangtypen van Pimpel- en Koolmezen duidelijke verschillen vertonen, zijn er toch ook heel wat overeenkomsten. Zo zingen Pimpelmezen twee soorten van zangtypen; zangtypen met triller en zangtypen zonder triller. In onderstaande figuur kan je zien dat pimpelmeeszang met triller duidelijk verschilt van koolmeeszang terwijl pimpelmeeszang zonder triller qua structuur erg op koolmeeszang lijkt. Zou pimpelmeeszang met triller en pimpelmeeszang zonder triller een verschillende functie kunnen hebben? Zouden Koolmezen moeite hebben om pimpelmeeszang zonder triller van koolmeeszang te onderscheiden? Zou de respons tijdens playback afhankelijk zijn van het stadium waarin het mezenkoppeltje zich bevindt? Op al deze vragen hopen de onderzoekers een antwoord te vinden na het uitvoeren van het playbackexperiment.
Zang van de Pimpelmees
In mijn doctoraatsonderzoek bestudeer ik de zang van een veelvoorkomende vogelsoort, de Pimpelmees. De meeste mensen gaan er van uit dat pimpelmezen in heel hun verspreidingsgebied (Europa, Noord-Afrika en verschillende Mediterrane eilanden) hetzelfde zingen. Dit is echter niet het geval. De repertoiregrootte, dit is het aantal zangtypen dat een individu kan zingen, verschilt beduidend tussen verschillende populaties pimpelmezen. Zo zingen pimpelmezen in Frankrijk en Corsica gemiddeld 3 verschillende zangtypen terwijl pimpelmezen uit Zuid-Spanje gemiddeld 11 zangtypen zingen. De absolute uitblinkers zijn echter de pimpelmezen op La Gomera, één van de Canarische eilanden. Hun zangrepertoire bestaat gemiddeld uit 19 verschillende zangtypen. Anderzijds treedt er ook heel wat variatie op in de samenstelling van het zangrepertoire tussen verschillende populaties. Pimpelmeeszang kan namelijk opgesplitst worden in 2 categorieën: zangtypen met triller en zangtypen zonder triller. Zangtypen met triller bestaan slechts uit één frase en worden gekenmerkt door een serie van snel na elkaar herhaalde identieke noten op het einde van deze frase. Zangtypen zonder triller bestaan uit meerdere frasen en bezitten geen triller op het einde. Zangtypen met trillers domineren de repertoires van pimpelmezen in Noord -en Centraal-Europa terwijl deze volledig ontbreken in Noord-Afrika en de Canarische eilanden. In Corsica en Zuid-Spanje komen trillers slechts zelden voor. In deze studie zal ik onderzoeken welke factoren verantwoordelijk zijn voor deze grote geografische variatie in pimpelmeeszang. Een eerste factor die meer in detail zal onderzocht worden is de graad van competitie tussen Kool- en Pimpelmezen. Recent heeft men namelijk ontdekt dat interspecifieke competitie (competitie tussen soorten) met Koolmezen een belangrijke invloed uitoefent op de samenstelling van het pimpelmeeszangrepertoire en de grootte ervan. Akoestische competitie tussen beide soorten zou het gevolg kunnen zijn van een overlap in zangkenmerken tussen koolmeeszang en pimpelmeeszangtypen zonder triller. Derhalve zou pimpelmeeszang in gebieden met een hoge koolmeesdichtheid een selectiedruk kunnen ondergaan voor een verschuiving in zangkenmerken (het ontstaan van trillers), waardoor de soortherkenning bevoordeeld en interspecifieke agressie gereduceerd wordt. Door trillers te zingen, kunnen Pimpelmezen het probleem van misidentificatie door Koolmezen vermijden en verkleinen ze de kans op energievergende, agressieve territoriale interacties met koolmezen. Zangvariatie kan echter ook het gevolg zijn van seksuele selectie. Zo zou de vrouwelijke voorkeur of de graad van competitie tussen pimpelmeesmannetjes geografisch kunnen verschillen. Bij Pimpelmezen zijn er aanwijzingen dat sommige zangtypen in verschillende contexten gebruikt worden, terwijl bij het merendeel van de zangvogels met een groot repertoire, alle zangtypen dezelfde of gelijkaardige functies blijken uit te oefenen. In deze studie zal ik onderzoeken of de invloed van seksuele selectie en interspecifieke competitie verschilt tussen meerdere pimpelmeespopulaties (in België, Zuid-Spanje en Pantelleria), die opmerkelijk variëren in zangparameters. Dit zal gebeuren door intensieve observaties, het verzamelen van gedragsmatige, hormonale en morfologische parameters en het uitvoeren van verschillende playbackexperimenten op het veld. |
